Hilversum: WWII Communicatieknooppunt voor Duitsers én voor Verzet

Met de 2e wereldoorlog bijna een pensioengerechtigde leeftijd achter ons kijkt jong en oud nog steeds terug op deze zwarte bladzijde uit de vaderlandse geschiedenis. Een tijd met tragische, maar ook met heroïsche momenten.

Hilversum heeft in deze periode een belangrijke rol gespeelt voor zowel de bezetter als voor de verzetter, een rol die in het bijzonder gedomineerd wordt door de communicatiesystemen die Hilversum toen al bood.

Al direct bij het uitbreken van de oorlog begrepen de Duitsers dat de radio, of liever gezegd het er naar hun hand van zetten, van levensbelang was. Op 15 mei viel de agressor Hilversum binnen en reed direct door naar de AVRO studio op de 's Gravelandseweg om daar de controle over te nemen van de radio-uitzendingen.

In het Hilversum anno 2009 is er bij de AVRO studio niet veel meer dat aan deze periode herinnert, aan de overkant echter, van de 's Gravelandseweg, naast de Bibliotheek zijn nog steeds de restanten te vinden van de bunker waar de Duitse soldaten schuilden voor luchtaanvallen door de geallieerden.

Op de Trompenberg zijn ook nog een aantal souvenirs uit de 2e wereldoorlog te vinden, wellicht het meest tot de verbeelding sprekend is het bunkercomplex Wisseloord.

De Wisseloordbunker die, als monument, nog steeds bestaat is uniek in Europa. Dit bouwwerk was destijds een belangrijke communicatiebunker voor de bezetter, het gebouw is speciaal door de camouflage. Boven op de ingegraven bunker werd een landhuis gebouwd, compleet met dakterras, zodat dit gebouw in deze bosrijke omgeving niet zou opvallen.

Dat onze bevrijders hem toch konden vinden was niet in de laatste plaats te danken aan gedetailleerde tekeningen die het Hilversumse verzet maakte van het terrein en die naar Engeland smokkelde.

Plattegrond locatie Wisseloordbunker (bij nr 16)	Plattegrond Nimrodpark, Wisseloordbunker bij nr 19

In 1942 verhuisde het opperbevel van de Wehrmacht, bang voor een invasie aan de Nederlandse kust, van Den Haag naar Hilversum. In april kwam generaalvlieger F.C. Christiansen met zijn staf naar de Trompenberg.

In de wijk Trompenberg (Kannesheuvelpark en het Nimrodpark), dat inmiddels vrijwel geheel sperrgebiet was hadden de Duitsers de meeste bewoners verdreven en de villa's gevorderd voor huisvesting van hun eigen verbindingsofficieren. Het met prikkeldraad afgezette terrein kreeg de naam Zitadelle Hilversum.

Op het terrein werden bunkers gebouwd voor telefoon, telegraaf en radioverkeer compleet met zendmast voor contact met de troepen en met het Berlijnse hoofdkwartier, er was een duivenhok om, in geval van nood, berichten per postduif te verzenden.

De komst van zo'n hoge Duitse militaire post betekende ook meer werk voor het lokale verzet. Verzamelde gegevens werden via Spanje naar Engeland gesmokkeld, later werd door inventieve verzetsmensen overgegaan op een typisch Hilversumse vorm van communicatie: een radiozender.
Een met NSF hulp gevonden Duitse marinezender zorgde voor contact met Londen, de zender was opgesteld in een platenstudio achter het Hof van Holland, en als studioapparatuur nauwelijks traceerbaar. In 1944 werd de zender verraden, maar kon ( dankzij een tip van Duitse zijde ) nog op tijd gered worden en heeft daarna tot na de bevrijding in de Noorderkerk aan de Johan Gerardtsweg gestaan.
Het verzet beschikte ook over eigen telefoonlijnen, nadat het openbare telefoonnet vanaf 1943 voor gewone burgers was afgesloten, het risico van afluisteren was toch al veel te groot, werd een eigen net op gezet. Dit net ontstond uit delen van het landelijke net dat was afgekoppeld en uit hierop aangesloten bedrijfstelefoonnetwerken, dit telefoonnet, dat was gevestigd in het verzetshoofdkantoor aan de Utrechtseweg, heeft tot september 1944 probleemloos voor verbinding gezorgd met het bevrijde zuiden en met Brussel.

In 1945 werd de generaal F.C. Christiansen vervangen door Gen. d. Inf. Blumentritt en deze generaal werd ( op 21 maart 1945 ) na het bombardement door Generaloberst Johannes Blaskowitz vervangen. Hoewel nooit bevestigd is Blumentritt waarschijnlijk om het leven gekomen bij dat bombardement (gezien de reactie van J.E. Jansen klopt dit niet, zie reacties onder dit artikel), van hem is in ieder geval niets meer vernomen en Blaskowitz volgde hem op, bij het bombardement op Hilversum door de geallieerden vielen 200 doden waaronder veel burgers. Op 6 mei 1945 was het Blaskowitz die in Wageningen de volledige overgave tekende van de Duitsers op de geallieerden.
De bunker waarin deze generaal was gehuisvest staat nu nog bekend als Blaskowitzbunker, het is ook nog steeds een aandenken aan de 2e wereldoorlog en is te vinden in de wijk Trompenberg.

Het Wisseloordcomplex is na de oorlog in bezit gekomen van de Koninklijke Luchtmacht en is in 1997 door de domeinen aangeboden om uiteindelijk in 1999 te worden verkocht aan de Gemeente Hilversum voor bijna één miljoen toenmalige guldens (€ 453780). De gebouwen zijn een tijdlang gebruikt door kunstenaars en zijn op dit moment particulier eigendom, met als doel: enerzijds instandhouding van het historische bouwwerk en anderzijds particuliere bewoning.

De Blaskowitzbunker is ook bewaard gebleven en is landschappelijk geïntegreerd in de villawijk waarbij de tuinen doorlopen tot boven op de bunker.

Andere sporen uit de periode 40-45 zijn delen van de tankgracht die het spergebied moesten beveiligen. Ook de inmiddels tot rijksmonument verheven watertoren op de Trompenberg, draagt sporen uit de oorlog. De toren is geraakt bij bombardementen en, alhoewel nauwelijks opvallend, is dat te zien aan de verschillende steen structuren op de toren. Zo is het zinken tentdak, dat bij een mislukt bombardement op het Duitse hoofdkwartier in 1944 verloren was gegaan, in 2000 weer in ere hersteld.

Meer foto's van toen en nu

Zie ook

• Wikipedia Blaskowitzbunker
• Traces of War - Hilversum

Bronnen

• Dagblad De Gooi- en Eemlander
• Hilversumse Hostorische Kring Albertus Perk
• Pieter Hoogenraad
• tussenvechteneem.nl/canon/222.htm
• terras.tv

Opmerking: de artikelen op de hierboven vermelde verwijzingen zijn niet meer beschikbaar.

Oorspronkelijk artikel (niet meer beschikbaar)

Reacties

dikkemick op 06-07-2009 16:43

Een heel interessante uitleg over een stuk geschiedenis van Hilversum in WO II!
Prachtig verteld, schitterende foto's erbij, chapeau!

jan de Vries op 27-09-2009 11:40

Leuke foto dat de Duiters bennenkomen en naar de Avro studio gaan.

Veel minder bekend is echter dat in de OpelBlitz vrachtwagen zie foto een complete Noodstudio zat en de Duitsers hadden verwacht dat de studio installatie onbruikbaar zou zijn Ze hadden dan ook complete op grammafoonplaten gesneden in Nederlands taal programma bij zich om uit te kunnen zenden, mocht de studio instalatie onbruikbaar zijn gemaakt.

Geluk voor de Duitse bezetters was dat dit niet geval was en dat zelfs met bloemen werden verwelkomd Vogt wilde juist gaan samenwerken. Veel later bleek dat er veel sabotage is gepleegd vooral bij opname buiten de deur. Grammafoon platen vielen per ongeluk, trokken krom, reportagewagens kwamen te laat op lokatie. Of er waren technische problemen ....... Een keer is zelfs reportage 4x overgedaan. Helaas is van deze sabotage weinig bekend. De duitsers kregen steeds betere grip op alles. Reportagewagens werden toegeeigend aan de Rijks Radio Nederlandse Omroep de namen van de omroepen verdwenen. In 1944 zijn er zeker twee wagens gebruikt als vluchtauto op dolle dinsdag.

Jan Barnier op 29-09-2009 22:30

Jan de Vries,

hartelijk dank voor deze bijzondere aanvulling

mvg, Jan Barnier

J.E. Jansen op 07-06-2010 09:42

• Generaal der Infanterie Gunther Blummentritt is niet omgekomen bij deze bomaanslag.
• Op 28 maart 1945 had hij het commando over het eerste Parachutisten leger in het Westfront.
• Op 10 april 1945 commandant van de Legergroep "Blummentritt" belast met de opdracht om de Balische zee zo lang mogelijk open te houden voor Duitse vluchtelingen.
• Op 6 mei 1945 nog opperbevelhebber van Schleeswijk-Holstein en in deze functie ook in onderhandeling met maarschalk Montgomery voor de overgave van het Duitse leger op de Lünerburger heide.
• 1 juni 1945 krijgsgevangen genomen door de Engelsen.
• Van 11 januari t/m 4 december 1946 vastgezeten op Island Farm Special Camp 11 in Engeland en daarna overgedragen aan de Amerikanen.
• 1 januari 1948 vrijgekomen uit Amerikaans krijgsgevangenschap.
• Op zijn 75e overleden in zijn woonplaats München in 1967.

Rudy Rodgers op 04-06-2011 12:22

Very interesting, in the early 1950's we lived at Hoflaan 8, tegenover het Nimrodpark.
Mijn zusje en ik liepen altijd naar onze school, Godelinden school, door het bos dat daar toen was, en vaak kwamen we bij de oude bunkers langs om te spelen het bos. Wij waren altijd bang want het zag er maar erg griezelig uit. Vaak dachten we waarom daar zo'n grote eetkamer was aangebouwd aan de achterkant van onze Villa, maar nu weet ik dat het gebouwd was door de Duitsers om het personeel te voeden.